حقوق بازنشستگی بعد از فوت به چه کسانی می رسد؟، فوت هر فرد بیمهشده یا مستمریبگیر تأمین اجتماعی، پایان تعهد سازمان نسبت به او نیست؛ بلکه آغاز تعهد جدیدی به نام «مستمری بازماندگان» است که مهمترین پشتوانه مالی خانوادههای بسیاری در ایران به شمار میرود. این مستمری برخلاف تصور عموم، ارث معمولی نیست و قوانین خاص، سختگیرانه و کاملاً متفاوتی دارد.
چه بسیار خانوادههایی که به دلیل ناآگاهی از شرایط دقیق دریافت، قطع یا از سرگیری مستمری، سالها حقوق قانونی خود یا عزیزانشان را از دست دادهاند یا مجبور به بازپرداخت مبالغ کلان همراه با جریمه شدهاند. این مقاله با هدف روشن کردن تمام زوایای پنهان و آشکار قانون تأمین اجتماعی در خصوص انتقال حقوق بازنشستگی و مستمری پس از فوت، تلاش میکند تا مهمترین سؤالات میلیونها خانواده ایرانی را یکبار برای همیشه پاسخ دهد.
فهرست مطالب:
حقوق بازنشستگی بعد از فوت به چه کسانی می رسد؟
در نظام تأمین اجتماعی ایران، حقوق بازنشستگی پس از فوت بازنشسته (مستمریبگیر) طبق قانون به «بازماندگان واجد شرایط» تعلق میگیرد و به آن «مستمری بازماندگان» گفته میشود. این مستمری به وراث قانونی پرداخت میشود و شرایط دریافت آن دقیقاً در مواد ۸۳ تا ۸۷ قانون تأمین اجتماعی و آییننامههای مربوطه مشخص شده است.
بازماندگان واجد شرایط دریافت مستمری عبارتند از:
- همسر دائم
- زوجه دائم مادامالعمر حق دریافت مستمری دارد، حتی اگر دوباره ازدواج کند (از سال ۱۳۸۸ به بعد ازدواج مجدد مانع دریافت مستمری نمیشود).
- اگر چند زوجه دائم داشته باشد، مستمری به نسبت مساوی بین همه آنها تقسیم میشود.
- فرزند دختر
- تا زمانی که ازدواج نکرده و شغل نداشته باشد (یعنی تحت تکفل باشد یا درآمد مستقل نداشته باشد).
- پس از ازدواج، مستمری قطع میشود، ولی اگر طلاق بگیرد یا همسرش فوت کند، دوباره برقرار میگردد.
- فرزند پسر
- تا سن ۲۰ سالگی تمام (تا پایان ۱۹ سالگی).
- اگر مشغول به تحصیل باشد (دانشجو، طلبه و …) تا ۲۵ سالگی تمام.
- اگر معلول از کارافتاده کلی باشد (به تأیید کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی) مادامالعمر مستمری میگیرد).
- پدر و مادر
- فقط در صورتی که:
- در زمان حیات متوفی تحت تکفل او بوده باشند (یعنی مخارج زندگیشان توسط متوفی تأمین میشده باشد).
- پدر بالای ۶۰ سال و مادر بالای ۵۵ سال سن داشته باشند یا از کارافتاده کلی باشند (به تأیید کمیسیون پزشکی).
- فقط در صورتی که:
میزان مستمری بازماندگان چقدر است؟
- اگر یک نفر واجد شرایط باشد: ۱۰۰٪ حقوق بازنشستگی متوفی
- اگر دو نفر واجد شرایط باشند: ۷۵٪ حقوق (به نسبت مساوی تقسیم میشود)
- اگر سه نفر یا بیشتر واجد شرایط باشند: ۱۰۰٪ حقوق (به نسبت مساوی تقسیم میشود)
نکات مهم:
- نوه، برادر، خواهر، عروس، داماد، ناتنیها و فرزندان خوانده رسمی حق دریافت مستمری ندارند مگر در شرایط خاص و با رأی دیوان عدالت اداری.
- اگر بازنشسته در حین خدمت فوت کند (نه بازنشسته، بلکه شاغل بیمهپرداز)، شرط حداقل ۱ سال بیمه در ۵ سال آخر یا ۱۰ سال سابقه کلی لازم است تا بازماندگان مستمری بگیرند.
- اما اگر قبلاً بازنشسته شده بود، حتی با یک روز سابقه بازنشستگی، بازماندگان واجد شرایط بدون شرط سابقه مستمری میگیرند.
- مستمری بازماندگان قابل توقیف، انتقال یا واگذاری به غیر نیست.
در نتیجه، حقوق بازنشستگی پس از فوت فقط به همسر دائم، فرزندان دختر مجرد بدون شغل، فرزندان پسر زیر ۲۰ سال (یا زیر ۲۵ سال دانشجو یا معلول از کارافتاده) و پدر و مادر تحت تکفل واجد شرایط سنی یا از کارافتادگی پرداخت میشود و سایر خویشاوندان به طور کلی مشمول نمیشوند.
شرایط قطع، تعلیق و از سرگیری مستمری بازماندگان
مستمری بازماندگان مانند خود حقوق بازنشستگی، دائمی نیست و بسته به تغییر شرایط زندگی دریافتکننده ممکن است قطع، تعلیق یا مجدداً برقرار شود. این تغییرات به شدت تحت نظارت سازمان تأمین اجتماعی قرار دارد و هرگونه کتمان واقعیت از سوی بازمانده میتواند منجر به جریمه سنگین، بازپرداخت مستمریهای اضافه دریافتشده به همراه سود و حتی پیگرد کیفری شود.
وقتی فرزند دختری که مستمری پدر یا مادر متوفی خود را دریافت میکند ازدواج میکند، مستمری او از ماه بعد از تاریخ عقد قطع میشود. این قطع حتّی اگر ازدواج صرفاً به صورت شرعی و بدون ثبت رسمی باشد نیز اعمال میگردد، چون سازمان تأمین اجتماعی ازدواج شرعی را هم به رسمیت میشناسد.
اما برای اثبات آن نیاز به ارائه مدارک یا شهادت شاهد دارد. در صورتی که این ازدواج به طلاق منجر شود یا همسر جدید فوت کند، دختر دوباره واجد شرایط میشود و با ارائه حکم طلاق یا گواهی فوت همسر جدید، مستمری از ماه بعد از تاریخ وقوع طلاق یا فوت مجدداً برقرار میگردد.
در مورد فرزند پسر نیز همین حساسیت وجود دارد. اگر پسری که زیر ۲۰ سال مستمری میگیرد پیش از رسیدن به این سن شاغل شود و حق بیمه برای او پرداخت گردد، مستمریاش قطع میشود. همچنین اگر دانشجو باشد و تحصیل را ترک کند یا اخراج شود، ادامه پرداخت تا ۲۵ سالگی منتفی است. سازمان تأمین اجتماعی هر ساله از دانشگاهها و مراکز حوزوی استعلام میکند و در صورت عدم تأیید ادامه تحصیل، مستمری قطع میشود.
یکی از پیچیدهترین موارد، وضعیت همسر دائم است. تا پیش از اصلاحیه سال ۱۳۸۸، ازدواج مجدد زوجه باعث قطع کامل و دائمی مستمری میشد، اما اکنون ازدواج مجدد هیچ تأثیری بر ادامه دریافت مستمری ندارد.
با این حال اگر زوجهای که ازدواج مجدد کرده، از همسر دوم نیز مستمری دریافت کند (چون همسر دوم هم فوت کرده باشد)، نمیتواند همزمان از دو مستمری استفاده کند و باید یکی را انتخاب نماید. همچنین اگر زوجهای که ازدواج مجدد نکرده، خود بیمهپرداز تأمین اجتماعی شود و حقوق بازنشستگی یا از کارافتادگی کلی بگیرد، مستمری بازماندگان او قطع نمیشود، بلکه میتواند هر دو را همزمان دریافت کند.
در مورد پدر و مادر تحت تکفل نیز اگر پس از فوت فرزندشان وضعیت مالیشان بهبود یابد (مثلاً ارث قابل توجهی ببرند یا حقوق بازنشستگی دیگری بگیرند)، سازمان میتواند با تحقیق محلی و احراز عدم نیاز، مستمری را قطع کند. این بند کمتر اجرا میشود اما از نظر قانونی وجود دارد.
نحوه تقسیم مستمری بین چند بازمانده و تغییرات سهم در طول زمان
یکی از ابهامات رایج این است که وقتی تعداد بازماندگان واجد شرایط در طول زمان کم یا زیاد میشود، سهم هر نفر چگونه تغییر میکند. قانون تأمین اجتماعی در این زمینه بسیار دقیق عمل کرده و سه حالت اصلی را پیشبینی کرده است.
حالت اول: وقتی فقط یک نفر واجد شرایط باقی بماند (مثلاً فقط همسر)، کل مستمری متوفی یعنی ۱۰۰ درصد به او پرداخت میشود. حالت دوم: وقتی دو نفر واجد شرایط باشند (مثلاً همسر و یک فرزند دختر مجرد)، مجموع مستمری ۷۵ درصد حقوق بازنشستگی متوفی است که به طور مساوی بین آن دو تقسیم میشود، یعنی هر کدام ۳۷/۵ درصد. حالت سوم: وقتی سه نفر یا بیشتر واجد شرایط باشند (مثلاً همسر و دو فرزند یا بیشتر)، مجموع مستمری ۱۰۰ درصد حقوق بازنشستگی است که به طور مساوی بین همه تقسیم میشود.
نکته بسیار مهم این است که هرگاه یکی از بازماندگان از دایره واجدین شرایط خارج شود (مثلاً فرزند دختر ازدواج کند یا فرزند پسر ۲۰ ساله شود)، سهم او به طور خودکار بین سایر بازماندگان باقیمانده تقسیم میشود و نیازی به درخواست جدید نیست. مثلاً فرض کنید همسر و دو فرزند دختر مستمری دریافت میکنند (هر کدام یک سوم). اگر یکی از دختران ازدواج کند، از ماه بعد سهم او حذف و مستمری بین همسر و دختر باقیمانده به صورت مساوی (هر کدام ۵۰ درصد) تقسیم میشود.
برعکس، اگر فردی دوباره واجد شرایط شود (مثلاً دختری طلاق بگیرد)، سهم جدید به او تعلق میگیرد و سهم دیگران به طور خودکار کاهش مییابد. این تغییرات معمولاً با تأخیر یک یا دو ماهه اعمال میشود چون سازمان باید مدارک را بررسی کند.
موضوع دیگری که کمتر به آن پرداخته میشود، وضعیت فرزندان معلول از کارافتاده کلی است. این افراد صرفنظر از سن و جنسیت، مادامالعمر مستمری میگیرند و سهم آنها هیچگاه حذف نمیشود مگر در صورت فوت. حتی اگر همه بازماندگان دیگر از گردونه خارج شوند، فرد معلول همچنان ۱۰۰ درصد مستمری را به تنهایی دریافت میکند.
در نهایت اگر هیچ بازمانده واجد شرایطی باقی نماند، مستمری به طور کامل قطع میشود و سازمان هیچ تعهدی برای پرداخت به خویشاوندان دورتر یا وراث قانونی ندارد. تنها استثنای بسیار نادر، مواردی است که دیوان عدالت اداری با استناد به ماده ۸۷ قانون و شرایط خاص انسانی، دستور پرداخت کمکهزینه کفن و دفن یا کمک مقطعی صادر کند، اما این به معنای ادامه مستمری ماهانه نیست.
این دو بخش، جزئیات پنهان و کمتر گفتهشدهای را روشن میکنند که در عمل باعث بیشترین اختلاف و مراجعه به شعب تأمین اجتماعی و حتی طرح دعوی در دیوان عدالت اداری میشود. آگاهی از این ریزهکاریها میتواند از قطع ناگهانی مستمری یا پرداختهای اضافه و جریمههای بعدی جلوگیری کند.
۱۰ پرسش متداول درباره مستمری بازماندگان
-
اگر بازنشسته تأمین اجتماعی فوت کند، حقوق ماه فوت او به چه کسی پرداخت میشود؟
حقوق همان ماه کامل به حساب بازماندگان واجد شرایط واریز میشود و جزء مستمری ماهانه محسوب نمیگردد؛ حتی اگر یک روز از ماه را کار کرده باشد.
-
آیا ازدواج مجدد همسر باعث قطع مستمری میشود؟
خیر. از سال ۱۳۸۸ به بعد ازدواج مجدد زوجه هیچ تأثیری در ادامه دریافت مستمری ندارد و مادامالعمر پرداخت میشود.
-
دختر مطلقه یا بیوه دوباره میتواند مستمری پدرش را بگیرد؟
بله. با ارائه حکم قطعی طلاق یا گواهی فوت همسر جدید، مستمری از ماه بعد از تاریخ طلاق یا فوت مجدداً برقرار میشود.
-
اگر چند همسر دائم داشته باشد، مستمری چگونه تقسیم میشود؟
مستمری به تعداد همسران دائم به طور مساوی تقسیم میشود حتی اگر برخی از آنها ازدواج مجدد کرده باشند.
-
فرزند پسر دانشجو تا چه سنی مستمری میگیرد؟
تا پایان ۲۵ سالگی تمام، به شرط ارائه گواهی اشتغال به تحصیل معتبر هر سال تحصیلی.
-
آیا نوه یا برادر و خواهر متوفی هم حق مستمری دارند؟
به هیچگاه. فقط همسر، فرزندان و در موارد خاص پدر و مادر تحت تکفل مشمول میشوند.
اگر بازمانده خودش حقوق بازنشستگی تأمین اجتماعی بگیرد، مستمری قطع میشود؟
خیر. دریافت حقوق بازنشستگی یا از کارافتادگی خود فرد هیچ تأثیری بر مستمری بازماندگان ندارد.
-
مستمری بازماندگان قابل توقیف یا انتقال به دیگران است؟
خیر. مستمری بازماندگان کاملاً غیرقابل توقیف، واگذاری، انتقال یا فروش است حتی با وکالت بلاعزل هم پذیرفته نمیشود.
-
اگر هیچ بازمانده واجد شرایطی نباشد، مستمری چه میشود؟
به طور کامل قطع میشود و به وراث قانونی یا خویشاوندان دیگر پرداخت نمیگردد.
-
آیا کمک هزینه کفن و دفن جدا از مستمری پرداخت میشود؟
بله. سه برابر آخرین حقوق یا مستمری ماهانه به عنوان کمک هزینه کفن و دفن به بازماندهای که هزینه را تقبل کرده پرداخت میشود حتی اگر واجد شرایط مستمری ماهانه نباشد.
ممنون که تا پایان مقاله”حقوق بازنشستگی بعد از فوت به چه کسانی می رسد؟“همراه ما بودید
بیشتر بخوانید:
- حقوق بازنشستگی بیمه کشاورزی چقدر است؟
- حقوق بازنشستگان نیروهای مسلح چقدر است؟
- حقوق بازنشستگی چطور محاسبه می شود؟
- کدام بیمه عمر بازنشستگی دارد؟
- بازنشستگان تامین اجتماعی چگونه بیمه تکمیلی شوند؟
- چگونه فیش حقوقی بازنشستگان نیروهای مسلح را بگیریم؟
- حق عائله مندی بازنشستگان کشوری چقدر است؟
- از کجا فیش حقوقی بازنشستگان تامین اجتماعی بگیریم؟
- بازنشستگی بیمه عمر پاسارگاد چند سال است؟
- بازنشستگی بیمه کشاورزی چند ساله است؟
- بازنشستگی آرایشگری چند سال است؟
- بازنشستگی قهری چیست؟
- برای وام بازنشستگان تامین اجتماعی چه مدارکی لازم است؟
- برای وام بازنشستگان تامین اجتماعی به کجا مراجعه کنیم؟
- کشاورزان چگونه خود را بیمه می کنند و حقوق بازنشستگی می گیرند؟
- بازنشستگان برای چه کسانی میتوانند ضامن شوند؟
- آیا بازنشستگی ۳۵ سال است؟
- آیا یارانه بازنشستگان قطع می شود؟
- اجرای قانون افزایش سن بازنشستگی از چه سالی است؟
- آیا بازنشستگان می توانند در آزمون وکالت شرکت کنند؟
- بیمه تکمیلی بازنشستگان تامین اجتماعی چیست؟
- بیمه تکمیلی بازنشستگان آموزش و پرورش چیست؟
- آیا بازنشستگی اجباری است؟
- آیا بازنشستگان کشوری بیمه عمر دارند؟
- آیا بازنشستگان معاف از مالیات هستند؟
- آیا بازنشستگان فولاد جزو بازنشستگان کشوری هستند؟
- آیا بازنشستگان معاف از مالیات هستند؟
- آیا بازنشستگان می توانند کار کنند؟
- بازنشستگان وزارت کشور شامل چه کسانی میشود؟
- بازنشستگان کشوری چه کسانی هستند؟
- بازنشستگان لشکری چه کسانی هستند؟
- بازنشستگی سختی کار چند سال است؟
- آیا بازنشستگان حکم کارگزینی دارند؟
- بیمه منزلت بازنشستگان چیست؟
- کسور بازنشستگی چیست؟
- فرق بین بازنشستگان و مستمری بگیران چیست؟
- حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی از کجا تامین می شود؟
- برای گرفتن کارت کانون بازنشستگان تامین اجتماعی چه باید کرد؟
- کانون بازنشستگان تامین اجتماعی تا چه ساعتی باز است؟
- کارت کانون بازنشستگان به چه دردی میخوره؟
- کانون بازنشستگان تامین اجتماعی زیر نظر کدام ارگان است؟
- وظایف کانون بازنشستگان چیست
نظرات کاربران