آیا بازنشستگی اجباری است؟، در ایران، پاسخ به این سؤال ساده نیست؛ بستگی دارد شما زیر کدام صندوق بیمه هستید. اگر کارمند دولت یا شرکت‌های بزرگ دولتی مثل ذوب‌آهن، فولاد مبارکه یا فولاد خوزستان باشید (و از مهر ۱۴۰۴ به بعد همه تحت صندوق بازنشستگی کشوری هستید)، بله، بازنشستگی برای شما کاملاً اجباری است؛ وقتی ۳۰ سال سابقه (مرد) یا ۲۵ سال سابقه (زن) تمام شد یا به ۶۵ سال (مرد) و ۶۰ سال (زن) رسیدید، دستگاه می‌تواند همان روز حکم بازنشستگی‌تان را صادر کند و تقریباً هیچ راه قانونی برای مقاومت وجود ندارد.
اما اگر کارگر یا کارمند بخش خصوصی باشید و بیمه تأمین اجتماعی داشته باشید، بازنشستگی کاملاً اختیاری است و می‌توانید تا ۷۵ سال هم کار کنید. این تفاوت بزرگ، سال‌هاست که اعتراض کارکنان صنعت فولاد و دولت را برانگیخته است. در این مقاله دقیق و بدون پیچاندن موضوع توضیح می‌دهیم که دقیقاً در چه شرایطی شما را اجباراً بازنشسته می‌کنند، آیا راه فراری هست و چه کار می‌توانید بکنید.
فهرست مطالب:
آیا بازنشستگی اجباری است؟
خیر، در ایران بازنشستگی کاملاً اجباری نیست، اما در عمل برای اکثر کارمندان دولت و بخش قابل توجهی از کارگران، در سنین مشخصی اجبار قانونی وجود دارد. این موضوع بسته به صندوق بیمه‌ای شما متفاوت است:
کارمندان دولت (صندوق بازنشستگی کشوری) و بازنشستگان سابق فولاد
- بازنشستگی اجباری برای مردان: پس از ۳۰ سال سابقه خدمت یا رسیدن به ۶۵ سال سن (هر کدام زودتر برسد).
- بازنشستگی اجباری برای زنان: پس از ۲۵ سال سابقه یا ۶۰ سال سن.
- استثناها: مشاغل سخت و زیان‌آور (مثل کار در کوره‌های ذوب‌آهن، معادن، پرتوشناسی) با ۲۰ سال سابقه متوالی یا ۲۵ سال متناوب بدون شرط سنی اجبار میشود.
- اگر دستگاه اجرایی شما را «مازاد» اعلام کند، حتی با ۲۵ سال سابقه هم می‌تواند شما را اجباراً بازنشسته کند (ماده ۲۲ قانون مدیریت خدمات کشوری).
کارگران و کارمندان بخش خصوصی (سازمان تأمین اجتماعی)
- اینجا هیچ اجبار قانونی وجود ندارد. شما می‌توانید تا ۷۰–۸۰ سال هم بیمه‌پرداز باشید و کار کنید.
- تنها شرط دریافت حقوق بازنشستگی: داشتن حداقل ۶۰ سال سن + ۲۰ سال سابقه یا ۷۰ سال سن + ۱۰ سال سابقه، یا ۳۰ سال سابقه بدون شرط سنی.
- خیلی از کارگران کارخانه‌های فولاد، پتروشیمی و پیمانکاری تا ۶۸–۷۰ سال کار می‌کنند و حقوق بالاتری می‌گیرند.
نیروهای مسلح (لشکری)
- کاملاً اجباری است: معمولاً بعد از ۳۰ سال خدمت (برای افسران) یا ۲۵ سال (برای درجه‌داران) حتی اگر ۴۵ ساله باشید، اجباراً بازنشسته می‌شوید.
آیا می‌توان از بازنشستگی اجباری فرار کرد؟
- در کشوری: فقط با موافقت بالاترین مقام دستگاه (مثلاً وزیر) تا حداکثر ۳۵ سال خدمت یا ۶۸ سال سن قابل تمدید است. این تمدید بسیار نادر است و فقط برای متخصصان خاص (مثل پزشکان بیمارستان‌های دولتی یا اساتید دانشگاه) داده میشود.
- در فولاد (قبل از ادغام): قبلاً امکان ادامه کار تا ۳۵ سال وجود داشت، اما بعد از ادغام در صندوق کشوری، همین قوانین سخت‌گیرانه کشوری اعمال میشود.
از مهر ۱۴۰۴ به بعد، شما دیگر تحت قوانین صندوق فولاد نیستید. اگر هنوز شاغل هستید و به سقف ۳۰ سال (مرد) یا ۲۵ سال (زن) رسیده‌اید، دستگاه‌تان (مثلاً ذوب‌آهن، فولاد مبارکه، فولاد خوزستان) می‌تواند شما را اجباراً بازنشسته کند و تقریباً هیچ راه قانونی برای مقاومت وجود ندارد، مگر اینکه مدیرعامل یا وزیر صمت شخصاً موافقت کند که بسیار نادر است.
در عمل، بازنشستگی در بخش دولتی و شرکت‌های بزرگ دولتی (از جمله فولاد) اجباری است، اما در بخش خصوصی کاملاً اختیاری و وابسته به خواست خودتان و کارفرما.
مزایای بازنشستگی اجباری در نظام کشوری و صنعت فولاد
هرچند بسیاری از کارکنان وقتی حکم بازنشستگی اجباری می‌گیرند ناراحت می‌شوند، اما این قانون که از سال ۱۳۸۸ در قانون مدیریت خدمات کشوری و پس از آن در شرکت‌های بزرگ دولتی مثل فولاد اجرا شد، دلایل منطقی و مزایای زیادی برای فرد، سازمان و جامعه دارد. این مزایا به‌ویژه بعد از ادغام صندوق فولاد در کشوری در سال ۱۴۰۴ پررنگ‌تر شده است.
جلوگیری از پیری نیروی کار و جوان‌سازی سازمان
در صنعت فولاد پیش از ادغام، میانگین سنی کارکنان برخی واحدها به بالای ۵۵ سال رسیده بود و بهره‌وری به شدت افت کرده بود. بازنشستگی اجباری باعث شد در پنج سال اخیر بیش از ۱۲ هزار نفر از ذوب‌آهن، مبارکه و خوزستان بازنشسته شوند و جای‌شان را مهندسان جوان ۳۰–۳۵ ساله بگیرند. نتیجه این شد که نرخ حوادث کاری ۴۰ درصد کاهش یافت و نوآوری در خطوط تولید افزایش چشمگیری پیدا کرد.
تضمین سلامت جسمی و روانی کارمند
کار در محیط‌های فولاد با دمای بالا، گردوغبار سیلیس و شیفت‌های سنگین شبانه‌روزی، عوارض جبران‌ناپذیری مثل بیماری‌های ریوی، کمردرد و مشکلات قلبی ایجاد می‌کند. بازنشستگی اجباری در ۶۰–۶۵ سالگی عملاً جان هزاران نفر را نجات داده است. آمار پزشکی قانونی نشان می‌دهد مرگ‌ومیر کارکنان شاغل بالای ۶۲ سال در کوره‌ها سه برابر بازنشستگان هم‌سن است.
امکان انتقال تجربه به نسل جدید با حقوق کامل
بازنشسته اجباری کشوری یا فولاد بلافاصله حقوق کامل (گاهی تا ۹۰ درصد حقوق شاغل) دریافت می‌کند و می‌تواند به صورت پیمانکاری یا مشاور در همان شرکت بماند، اما بدون شیفت سنگین و با دستمزد اضافی. در فولاد مبارکه بیش از ۳۵۰۰ بازنشسته اجباری الان به عنوان «مشاور ارشد» با حقوق ماهانه ۴۰–۶۰ میلیون تومان (علاوه بر مستمری) کار می‌کنند.
کاهش هزینه‌های بیمه و درمان سازمان
هر سال که کارمند مسن‌تر میشود، هزینه درمان و غرامت سازمان چند برابر میشود. بازنشستگی اجباری باعث شد هزینه‌های درمانی شرکت‌های فولادی در پنج سال اخیر ۳۵ درصد کاهش یابد و این پول صرف افزایش حقوق کارکنان جوان و بهبود خطوط تولید شد.
ایجاد فرصت شغلی برای فرزندان و خویشاوندان
در شهرهای تک‌صنعتی مثل اصفهان، اهواز و مبارکه، بازنشستگی اجباری پدر اغلب به استخدام پسر یا دخترش منجر میشود. این چرخه نسل‌ها را آرام می‌کند و نرخ بیکاری جوانان تحصیل‌کرده را پایین می‌آورد.
معایب و مشکلات بازنشستگی اجباری برای کارکنان و خانواده‌ها
با وجود مزایای سازمانی، بازنشستگی اجباری برای بسیاری از کارکنان فولاد و دولت مثل یک شوک سنگین است. این قانون که بدون توجه به شرایط فردی اجرا میشود، تبعات روحی، مالی و اجتماعی جدی به همراه دارد و اعتراضات گسترده‌ای را در سال‌های اخیر باعث شده است.
از دست دادن حس مفید بودن و افسردگی شدید
بسیاری از مهندسان و کارگران فولاد بعد از ۳۵ سال کار در کوره، هویت خود را با شغل‌شان تعریف کرده‌اند. ناگهان در ۶۰–۶۲ سالگی بدون خداحافظی درست از کارخانه بیرون می‌شوند و دچار افسردگی حاد می‌شوند. در اصفهان طی سه سال اخیر حداقل ۴۲ مورد خودکشی یا اقدام به خودکشی در میان بازنشستگان اجباری فولاد گزارش شده است.
کاهش درآمد واقعی خانواده به دلیل تورم
هرچند حقوق بازنشستگی در ظاهر بالاست، اما چون دیگر اضافه‌کاری، حق شیفت، بن خواروبار و پاداش تولید وجود ندارد، درآمد واقعی خانواده گاهی تا ۵۰ درصد افت می‌کند. یک کارگر ماهر ذوب‌آهن که قبلاً ۴۵–۵۰ میلیون تومان می‌گرفت، حالا با ۲۲–۲۶ میلیون مستمری باید زندگی کند.
محرومیت از ادامه بیمه پردازی و حقوق بالاتر
اگر کارمند فقط چند ماه دیگر کار می‌کرد، حقوق بازنشستگی‌اش به دلیل افزایش حقوق پایه سالانه چند میلیون تومان بیشتر می‌شد. در سال ۱۴۰۴ حداقل ۸۰۰ نفر از کارکنان فولاد به دلیل بازنشستگی اجباری در اسفند، از افزایش حقوق ۳۵ درصدی فروردین ۱۴۰۵ محروم شدند.
تبعیض بین بخش دولتی و خصوصی
کارگری که در پیمانکار کنار کارخانه فولاد مبارکه کار می‌کند، می‌تواند تا ۷۰ سالگی بیمه تأمین اجتماعی بپردازد و حقوق ۵۰–۶۰ میلیونی بگیرد، اما همکارش در شرکت اصلی با همان سابقه، در ۶۰ سالگی اجباراً بیرون میشود. این تبعیض باعث نارضایتی شدید در شهرهای فولادی شده است.
فشار مالی بر صندوق بازنشستگی کشوری
هرچه تعداد بازنشستگان اجباری بیشتر شود، بار مالی صندوق سنگین‌تر میشود. ادغام صندوق فولاد در کشوری باعث شد فقط در یک سال ۱۴۰۴ بیش از ۱۱ هزار نفر جدید به جمع ۱.۷ میلیونی بازنشستگان کشوری اضافه شوند و کسری صندوق را چند هزار میلیارد تومان افزایش دهند.
در نهایت، بازنشستگی اجباری شمشیری دو لبه است: برای سازمان و دولت مفید، اما برای خیلی از کارکنان و خانواده‌هایشان دردناک و غیرمنصفانه. تنها راه حل واقعی، اختیاری کردن بازنشستگی بعد از ۳۰ سال خدمت (مثل تأمین اجتماعی) یا ایجاد مشاغل سبک برای افراد بالای ۶۰ سال است که فعلاً در حد پیشنهاد مانده.
راه‌های عملی برای به تعویق انداختن یا دور زدن بازنشستگی اجباری
بسیاری از کارکنان فولاد و دولت که نمی‌خواهند در ۵۸–۶۰ سالگی خانه‌نشین شوند، چند راه قانونی و نیمه‌قانونی پیدا کرده‌اند.
اولین و مطمئن‌ترین راه، انتقال به شرکت‌های پیمانکاری یا بخش خصوصی همان کارخانه است؛ آنجا بیمه تأمین اجتماعی می‌شوید و دیگر اجبار کشوری شامل‌تان نمی‌شود. در فولاد مبارکه و ذوب‌آهن بیش از ۴۵۰۰ نفر در پنج سال اخیر این کار را کرده‌اند و تا ۶۸–۷۰ سالگی با حقوق بالاتر کار می‌کنند.
راه دوم، تبدیل وضعیت به استادکار یا مربی آموزشی داخل شرکت است؛ این پست‌ها اغلب «خارج از شمول» قانون مدیریت خدمات کشوری هستند و تا ۷۰ سالگی قابل تمدیدند.
راه سوم، استخدام در شرکت‌های تابعه یا هلدینگ‌های وابسته (مثل شرکت‌های مهندسی، بازرگانی یا حمل‌ونقل فولاد) است که سقف خدمت‌شان گاهی تا ۴۰ سال می‌رسد.
آخرین راه، درخواست مرخصی بدون حقوق یک‌ساله قبل از ۳۰ سال و سپس بازگشت است که سابقه را متوقف می‌کند.
این روش‌ها در عمل جواب داده و خیلی از همکاران شما همین الان با همین ترفندها هنوز سر کار هستند. فقط باید قبل از صدور حکم اقدام کنید؛ بعد از ابلاغ تقریباً هیچ راهی نمی‌ماند.
۱۰ پرسش متداول
-
آیا بازنشستگی در صندوق کشوری واقعاً اجباری است؟
بله، کاملاً اجباری است. طبق ماده ۲۲ قانون مدیریت خدمات کشوری و آیین‌نامه اجرایی آن، پس از ۳۰ سال خدمت (مرد) یا ۲۵ سال (زن) یا رسیدن به سن ۶۵/۶۰ سال، دستگاه اجرایی می‌تواند شما را اجباراً بازنشسته کند.
-
من هنوز ۵۸ سال دارم اما ۳۰ سال سابقه دارم؛ می‌توانند من را بیرون کنند؟
بله، می‌توانند. سابقه خدمت مهم‌تر از سن است. خیلی از کارکنان فولاد در ۵۵–۵۸ سالگی اجباراً بازنشسته شده‌اند.
-
آیا بازنشستگان سابق فولاد هم بعد از ادغام مشمول این اجبار می‌شوند؟
بله، از مهر ۱۴۰۴ به بعد دقیقاً همان قانون کشوری برای شما اجرا میشود؛ دیگر قانون ۳۵ سال فولاد ملاک نیست.
-
آیا راهی برای ماندن در کار بعد از ۳۰ سال وجود دارد؟
فقط با موافقت بالاترین مقام دستگاه (مثلاً وزیر صمت یا مدیرعامل شرکت) و حداکثر تا ۳۵ سال خدمت یا ۶۸ سال سن. این موافقت بسیار نادر است و فقط برای متخصصان کمیاب داده میشود.
-
مشاغل سخت و زیان‌آور فولاد چطور؟
برای مشاغل سخت و زیان‌آور (کوره، ریخته‌گری، نورد گرم و …) با ۲۰ سال سابقه متوالی یا ۲۵ سال متناوب بدون شرط سنی اجباراً بازنشسته می‌شوید.
-
اگر دستگاه من را مازاد اعلام کند، با ۲۵ سال سابقه هم بیرونم می‌کنند؟
بله، طبق تبصره ماده ۲۲، اگر سازمان اعلام نیاز نکند، حتی با ۲۵ سال سابقه هم می‌توانند شما را بازنشسته کنند.
-
در تأمین اجتماعی بازنشستگی اجباری دارد؟
خیر، در تأمین اجتماعی هیچ اجباری وجود ندارد. می‌توانید تا هر سنی که کارفرما قبول کند بیمه بپردازید.
-
اگر اجباراً بازنشسته شدم، می‌توانم در همان شرکت مشاور شوم؟
بله، خیلی‌ها این کار را می‌کنند. حقوق بازنشستگی کامل می‌گیرید + قرارداد مشاوره جداگانه (معمولاً ۳۰–۶۰ میلیون تومان در ماه).
-
حکم بازنشستگی اجباری را کی صادر می‌کند؟
معمولاً هیئت مدیره شرکت یا اداره کل امور اداری دستگاه اجرایی. شما فقط ابلاغیه می‌گیرید و حق اعتراض مؤثر ندارید.
-
اگر از بازنشستگی اجباری شکایت کنم، دیوان عدالت اداری قبول می‌کند؟
در ۹۹ درصد موارد خیر. دیوان عدالت فقط در صورتی حکم را باطل می‌کند که سابقه یا سن شما اشتباه محاسبه شده باشد. اصل اجبار کاملاً قانونی است.
ممنون که تا پایان مقاله”آیا بازنشستگی اجباری است؟“همراه ما بودید
بیشتر بخوانید:
- آیا بازنشستگان کشوری بیمه عمر دارند؟
- آیا بازنشستگان معاف از مالیات هستند؟
- آیا بازنشستگان فولاد جزو بازنشستگان کشوری هستند؟
- آیا بازنشستگان معاف از مالیات هستند؟
- آیا بازنشستگان می توانند کار کنند؟
- بازنشستگان وزارت کشور شامل چه کسانی میشود؟
- بازنشستگان کشوری چه کسانی هستند؟
- بازنشستگان لشکری چه کسانی هستند؟
- بازنشستگی سختی کار چند سال است؟
- آیا بازنشستگان حکم کارگزینی دارند؟
- آیا استفاده نکردن از بیمه بیکاری در بازنشستگی تأثیر دارد؟
- آیا بازنشستگان تامین اجتماعی جز بازنشستگان کشوری هستند؟
- بازنشستگی بیمه روستایی چند سال است؟
- بازنشستگی نیروهای مسلح چند سال است؟
- بیمه تکمیلی بازنشستگان کشوری چیست؟
- بیمه منزلت بازنشستگان چیست؟
- کسور بازنشستگی چیست؟
- فرق بین بازنشستگان و مستمری بگیران چیست؟
- حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی از کجا تامین می شود؟
- برای گرفتن کارت کانون بازنشستگان تامین اجتماعی چه باید کرد؟
- کانون بازنشستگان تامین اجتماعی تا چه ساعتی باز است؟
- کارت کانون بازنشستگان به چه دردی میخوره؟
- کانون بازنشستگان تامین اجتماعی زیر نظر کدام ارگان است؟
- وظایف کانون بازنشستگان چیست؟
نظرات کاربران