نقش دامنه نوسان و حجم مبنا، در بازارهای مالی، نوسانات قیمت یکی از ویژگی‌های اساسی معاملات است. با این حال، برای جلوگیری از تغییرات غیرمنطقی و رفتارهای هیجانی، ابزارهایی مانند دامنه نوسان و حجم مبنا در بورس ایران تعریف شده‌اند. دامنه نوسان محدوده مجاز تغییرات قیمت سهام در یک روز معاملاتی را تعیین می‌کند، در حالی که حجم مبنا مشخص می‌کند چه تعداد سهام باید معامله شود تا قیمت پایانی سهم به‌درستی محاسبه شود. این دو ابزار با هدف حفظ تعادل بازار، جلوگیری از سفته‌بازی و افزایش شفافیت در معاملات طراحی شده‌اند و نقش مهمی در مدیریت ریسک سرمایه‌گذاران دارند.
فهرست مطالب:
نقش دامنه نوسان و حجم مبنا
دامنه نوسان و حجم مبنا دو ابزار مهم نظارتی در بازار بورس هستند که به کنترل نوسانات قیمت و جلوگیری از دستکاری‌های قیمتی کمک می‌کنند. این دو عامل در کنار یکدیگر باعث می‌شوند که بازار از نوسانات شدید و غیرمنطقی در امان باشد و معاملات به‌صورت شفاف‌تر و عادلانه‌تر انجام شوند.
دامنه نوسان چیست و چه نقشی دارد؟
دامنه نوسان به محدوده مجاز تغییرات قیمت یک سهم در طول یک روز معاملاتی گفته می‌شود. این دامنه باعث می‌شود که قیمت سهم نتواند بیشتر یا کمتر از حد مشخصی تغییر کند.
نقش‌های دامنه نوسان:
- کنترل هیجانات بازار: جلوگیری از افت یا رشد غیرمنطقی قیمت سهام در مدت کوتاه.
- افزایش امنیت سرمایه‌گذاران: کاهش ریسک ناشی از نوسانات غیرقابل پیش‌بینی.
- کاهش احتمال دستکاری قیمت: جلوگیری از ایجاد نوسانات مصنوعی توسط سفته‌بازان.
مثال: اگر دامنه نوسان یک سهم ۵٪ باشد و قیمت پایانی سهم دیروز ۱,۰۰۰ تومان باشد، امروز قیمت آن فقط می‌تواند بین ۹۵۰ تا ۱۰۵۰ تومان تغییر کند.
حجم مبنا چیست و چه نقشی دارد؟
حجم مبنا حداقل تعداد سهامی است که باید در طول یک روز معاملاتی خرید و فروش شود تا قیمت پایانی آن سهم بتواند تغییرات کامل دامنه نوسان را تجربه کند.
نقش‌های حجم مبنا:
- کاهش تأثیر معاملات کم‌حجم: جلوگیری از تغییرات شدید قیمت با معاملات اندک.
- افزایش اعتبار قیمت پایانی: قیمت پایانی سهام بر اساس حجم واقعی معاملات تعیین می‌شود.
- ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا: سهم‌هایی که معاملات کمی دارند، دچار نوسانات شدید قیمتی نخواهند شد.
مثال: اگر حجم مبنای یک سهم ۱ میلیون واحد باشد و فقط ۵۰۰ هزار سهم معامله شود، تغییر قیمت پایانی ۵۰٪ کمتر از مقدار واقعی خواهد بود.
ارتباط بین دامنه نوسان و حجم مبنا
- دامنه نوسان باعث کنترل تغییرات قیمت در یک محدوده مشخص می‌شود.
- حجم مبنا باعث واقعی‌تر شدن قیمت پایانی بر اساس تعداد معاملات انجام‌شده می‌شود.
- ترکیب این دو ابزار از نوسانات کاذب و سفته‌بازی جلوگیری کرده و به ثبات بازار کمک می‌کند.
دامنه نوسان و حجم مبنا را از کجا ببینیم؟
برای مشاهده دامنه نوسان و حجم مبنای هر نماد در بورس، می‌توانید از منابع زیر استفاده کنید:
-
سامانه معاملاتی کارگزاری‌ها:
- با ورود به سامانه معاملاتی کارگزاری خود، می‌توانید اطلاعات مربوط به هر نماد، از جمله دامنه نوسان و حجم مبنا را مشاهده کنید.
-
وب‌سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (TSETMC):
- با مراجعه به وب‌سایت TSETMC، می‌توانید اطلاعات جامع هر نماد، شامل دامنه نوسان و حجم مبنا را بیابید.
-
وب‌سایت‌های تحلیلی و آموزشی:
- سایت‌هایی نیز هستند که اطلاعات مربوط به دامنه نوسان و حجم مبنا را ارائه می‌دهند.
نکته: دامنه نوسان و حجم مبنا ممکن است با توجه به شرایط بازار و تصمیمات سازمان بورس تغییر کنند؛ بنابراین، مراجعه به منابع معتبر و به‌روز برای دریافت اطلاعات دقیق توصیه می‌شود.
آیا حجم مبنا کم خوب است؟
حجم مبنا کم می‌تواند هم مزایا و هم معایب داشته باشد، و اینکه “خوب” یا “بد” باشد، بستگی به شرایط بازار و استراتژی سرمایه‌گذار دارد. در ادامه، بررسی می‌کنیم که حجم مبنا کم چه تأثیری دارد:
مزایای حجم مبنا کم:
تسهیل در تغییر قیمت سهم
وقتی حجم مبنا کم باشد، حتی با حجم معاملات پایین، قیمت پایانی سهم تغییر می‌کند. این موضوع به نفع سهامی است که گردش معاملاتی کمی دارند و باعث می‌شود قیمت آن‌ها سریع‌تر به ارزش واقعی خود نزدیک شود.
افزایش نقدشوندگی سهم
سهامی که حجم مبنای بالایی دارند، برای تغییر قیمت نیاز به معاملات سنگین دارند. در حالی که در سهم‌هایی با حجم مبنای پایین، تغییر قیمت ساده‌تر است و این می‌تواند باعث افزایش نقدشوندگی شود.
کاهش زمان انتظار برای رشد سهم
در سهم‌هایی با حجم مبنای بالا، قیمت ممکن است برای مدت طولانی در محدوده مشخصی باقی بماند. اما در سهم‌هایی با حجم مبنا کم، رشد قیمت با معاملات سبک‌تری امکان‌پذیر است.
معایب حجم مبنا کم:
افزایش نوسانات و سفته‌بازی
وقتی حجم مبنا کم باشد، افراد یا گروه‌هایی که سرمایه زیادی دارند (سفته‌بازان) می‌توانند با خرید و فروش‌های کوچک، قیمت سهم را دستکاری کنند.
افزایش ریسک سرمایه‌گذاری
سهم‌هایی که حجم مبنای کمی دارند، ممکن است نوسانات شدیدی را تجربه کنند که باعث افزایش ریسک برای سرمایه‌گذاران می‌شود.
امکان ایجاد حباب قیمتی
در برخی مواقع، افزایش قیمت در این سهم‌ها ناشی از معاملات کم‌حجم و غیرواقعی است. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد حباب قیمتی شود و در نهایت سرمایه‌گذاران را متضرر کند.
انواع دامنه نوسان در بازارهای مالی ایران
دامنه نوسان در بازارهای مالی ایران یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظارتی است که برای کنترل نوسانات شدید و جلوگیری از سفته‌بازی در قیمت سهام مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دامنه در بازار بورس، فرابورس و بازار پایه متفاوت بوده و با توجه به نوع دارایی، شرایط پذیرش و قوانین سازمان بورس تعیین می‌شود.
دامنه نوسان در بورس تهران
در بازار بورس تهران، دامنه نوسان به‌صورت زیر اعمال می‌شود:
- بازار اول بورس (سهام): ± ۵٪
- بازار دوم بورس (سهام): ± ۱۰٪
- حق تقدم سهام در بازار اول بورس: ± ۱۰٪
- حق تقدم سهام در بازار دوم بورس: ± ۲۰٪
- اوراق بدهی: ± ۳٪
- اوراق مشتقه: ± ۵٪
- صندوق‌های قابل معامله (ETF): ± ۱۰٪
نکته: دامنه نوسان برای حق تقدم سهام، دو برابر دامنه نوسان سهام عادی در همان بازار است.
دامنه نوسان در فرابورس ایران
دامنه نوسان برای بازار فرابورس مشابه بورس تهران است، اما برای برخی از ابزارهای مالی مانند حق تقدم، تفاوت‌هایی دارد:
- بازار اول فرابورس (سهام): ± ۵٪
- بازار دوم فرابورس (سهام): ± ۱۰٪
- حق تقدم سهام در بازار اول فرابورس: ± ۷٪
- حق تقدم سهام در بازار دوم فرابورس: ± ۱۵٪
- اوراق بدهی: ± ۳٪
- اوراق مشتقه: ± ۵٪
- صندوق‌های قابل معامله (ETF): ± ۱۰٪
نکته: در بازار فرابورس، دامنه نوسان حق تقدم سهام کمتر از بورس تهران است و برای بازار دوم، حق تقدم می‌تواند تا ±۱۵٪ نوسان داشته باشد.
دامنه نوسان در بازار پایه فرابورس
بازار پایه فرابورس به سه تابلوی زرد، نارنجی و قرمز تقسیم شده که هرکدام دامنه نوسان متفاوتی دارند:
- تابلوی زرد: ± ۳٪
- تابلوی نارنجی: ± ۲٪
- تابلوی قرمز: ± ۱٪
نکته: بازار پایه نسبت به بورس و فرابورس محدودیت بیشتری دارد و در تابلوهای پایین‌تر، دامنه نوسان کاهش می‌یابد تا از نوسانات غیرمنطقی و دستکاری قیمتی جلوگیری شود.
مزایا و معایب دامنه نوسان در بازارهای مالی
دامنه نوسان یک ابزار نظارتی است که در بازارهای مالی برای کنترل نوسانات قیمت و جلوگیری از دستکاری‌های قیمتی توسط معامله‌گران سفته‌باز استفاده می‌شود. با این حال، این محدودیت هم مزایا دارد و هم معایب که در ادامه بررسی می‌شود.
مزایای دامنه نوسان
جلوگیری از نوسانات شدید و دستکاری قیمت
- با تعیین محدوده مجاز تغییر قیمت، دامنه نوسان از نوسانات غیرمنطقی و سقوط یا افزایش شدید قیمت‌ها جلوگیری می‌کند.
- این موضوع از دستکاری قیمت‌ها توسط سفته‌بازان یا افراد با سرمایه‌های کلان جلوگیری می‌کند.
کاهش هیجانات بازار و رفتار احساسی سرمایه‌گذاران
- دامنه نوسان باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران زمان کافی برای تحلیل و تصمیم‌گیری داشته باشند.
- در شرایطی که بازار دچار شوک خبری یا بحران می‌شود، این ابزار از فروش‌های هیجانی جلوگیری می‌کند.
افزایش ثبات و امنیت بازار
- وجود دامنه نوسان، بازار را برای سرمایه‌گذاران به‌ویژه سرمایه‌گذاران خرد ایمن‌تر می‌کند.
- این محدودیت باعث می‌شود که اعتماد عمومی به بازار افزایش یابد.
جلوگیری از تشکیل حباب‌های قیمتی کاذب
- دامنه نوسان از رشد بیش از حد و غیرواقعی قیمت سهام جلوگیری کرده و مانع ایجاد حباب‌های قیمتی می‌شود.
- این موضوع می‌تواند از ریزش‌های ناگهانی پس از رشدهای نامتعارف جلوگیری کند.
معایب دامنه نوسان
کاهش سرعت کشف قیمت واقعی سهام
- دامنه نوسان باعث می‌شود که قیمت واقعی سهام با تاخیر به تعادل برسد.
- در بازارهای بدون دامنه نوسان، عرضه و تقاضا به‌صورت آزادانه تعیین می‌شود، اما در بازارهایی با دامنه نوسان محدود، کشف قیمت زمان‌بر خواهد بود.
ایجاد صف‌های خرید و فروش
- یکی از مهم‌ترین معایب دامنه نوسان، ایجاد صف‌های خرید یا فروش طولانی در شرایط صعودی یا نزولی است.
- در مواقعی که سهمی جذاب باشد، صف خرید ایجاد شده و دسترسی به آن محدود می‌شود. برعکس، در زمان کاهش قیمت، صف فروش شکل گرفته و نقدشوندگی کاهش می‌یابد.
کاهش نقدشوندگی بازار
- زمانی که دامنه نوسان محدود باشد، نقدشوندگی بازار کاهش پیدا می‌کند.
- این مشکل به‌ویژه در سهم‌هایی که حجم معاملات کمی دارند، بیشتر دیده می‌شود.
احتمال دستکاری قیمتی با استفاده از حجم مبنا
برخی از سهامداران بزرگ و بازارگردانان ممکن است با انجام معاملات خاص و کنترل حجم مبنا، قیمت سهام را در محدوده‌ای که می‌خواهند نگه دارند.
سوالات متداول
-
دامنه نوسان چیست؟
محدوده‌ای است که قیمت سهام در طول یک روز معاملاتی می‌تواند در آن تغییر کند.
-
هدف از تعیین دامنه نوسان چیست؟
جلوگیری از نوسانات شدید قیمت، کنترل رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران و ایجاد ثبات در بازار.
-
دامنه نوسان در بورس تهران چقدر است؟
برای سهام بازار اول بورس ±۵٪ و برای سهام بازار دوم بورس ±۱۰٪ است.
-
دامنه نوسان در فرابورس چقدر است؟
در بازار اول فرابورس ±۵٪ و در بازار دوم فرابورس ±۱۰٪ در نظر گرفته شده است.
-
دامنه نوسان در بازار پایه چگونه است؟
در بازار پایه زرد ±۳٪، در بازار پایه نارنجی ±۲٪ و در بازار پایه قرمز ±۱٪ است.
-
حجم مبنا چیست؟
حداقل تعداد سهامی که باید در یک روز معامله شود تا قیمت پایانی سهم به‌صورت کامل تغییر کند.
-
چرا حجم مبنا در بازار بورس تعیین شده است؟
برای جلوگیری از نوسانات شدید و اطمینان از واقعی بودن تغییرات قیمت سهام.
-
حجم مبنا کم بهتر است یا زیاد؟
حجم مبنا کم باعث افزایش نقدشوندگی سهم می‌شود، اما می‌تواند نوسانات شدیدتری ایجاد کند.
-
ارتباط بین دامنه نوسان و حجم مبنا چیست؟
دامنه نوسان قیمت سهام در یک روز وابسته به میزان حجم معاملات (حجم مبنا) است؛ حجم مبنا بیشتر، تغییرات قیمت کندتر.
-
آیا امکان حذف دامنه نوسان در بورس ایران وجود دارد؟
تاکنون پیشنهادهایی برای تغییر یا حذف دامنه نوسان مطرح شده، اما هنوز اجرایی نشده است.
سخن پایانی
استفاده از دامنه نوسان و حجم مبنا به‌عنوان ابزارهای کنترلی، تأثیر زیادی بر ثبات و امنیت بازار سرمایه دارد. این ابزارها از نوسانات شدید و تغییرات غیرواقعی قیمت‌ها جلوگیری کرده و به افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند. با این حال، وجود برخی معایب مانند تأخیر در کشف قیمت واقعی یا ایجاد صف‌های خرید و فروش نیز باید در نظر گرفته شود. در نهایت، اصلاح و بهینه‌سازی این قوانین می‌تواند باعث کارآمدتر شدن بازار و افزایش نقدشوندگی سهام شود.
ما همراه شما هستیم تا بازارهای مالی را گام‌به‌گام و ساده بیاموزید.
ممنون که تا پایان مقاله”نقش دامنه نوسان و حجم مبنا“همراه ما بودید.
بیشتر بخوانید:
- تعریف بازار های مالی و نقش آن ها در اقتصاد
- تفاوت بازار های سرمایه گذاری و بازار های سفته بازی
- تاریخچه بورس در ایران و جهان
- معرفی سازمان ها و نهاد های نظارتی در بورس
- تفاوت بورس، فرابورس و بورس کالا
- اوراق بدهی چیست؟
- قراردادهای مشتقه چیست؟
- مفاهیم عرضه و تقاضا، حجم معاملات و صف خرید و فروش
- عرضه اولیه چیست؟
- اصول مدیریت ریسک در سرمایه گذاری
- آشنایی با قوانین معاملات و محدودیت ها
- مالیات در بورس و نحوه محاسبه آن
- نقش کارگزاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس
- تفاوت تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی
- نقش دامنه نوسان و حجم مبنا
نظرات کاربران